Każdy rodzic może zaobserwować wyraźne oznaki, czy dziecko jest już wystarczająco samodzielne i dojrzałe, aby pójść do przedszkola. Wydarzenie to stanowi przełomowy moment w jego rozwoju. Dziecko opuszcza przysłowiowe „bezpieczne gniazdo” rodzinne i trafia do grupy. Towarzyszyć mu będą rówieśnicy oraz wychowawczynie, które opiekują się wszystkimi dziećmi. Oczywistym faktem jest, iż każde dziecko odbiera tę sytuację inaczej, a ma na to wpływ wiele czynników. Decydujące są z pewnością doświadczenia, które wcześniej zebrało. Przedszkole jest instytucją, która ma pomóc dziecku w tym, aby poradziło sobie w życiu poza ramami rodziny. W domu rodzinnym dziecko dorasta w atmosferze zaufania, ciepła i poczucia przynależności. Na tym fundamencie bazuje przedszkole, które chce stworzyć mu równie przyjazne warunki. Udane włączenie do grupy przedszkolnej ma ogromne znaczenie dla rozwoju dziecka. Placówka przedszkolna na pierwszy plan wysuwa koncepcję planu pracy pedagogicznej z i nad nim, gwarantuje wszechstronny jego rozwój. Przedszkole jest otwarte na wszelkie sugestie rodziców. W tej sytuacji ważne jest by stworzyć pełną zaufania współpracę pomiędzy tymi dwoma ogniwami.

Swobodna zabawa jest dla dziecka najważniejszą formą życia, przeżywania i nauki. Sprawia, że rozwija ono swoje umiejętności oraz mocne strony. Bawi się zgodnie ze swoimi potrzebami. Nauczyciel stwarza natomiast odpowiednie warunki, które umożliwiają dziecku samodzielne wspieranie rozwoju: emocjonalnego, społecznego, intelektualnego oraz fizycznego. Obdarzone bezpieczną swobodą przez otaczających je rodziców oraz nauczycieli, jest chętne do bycia aktywnym, samodzielnym, ciekawym świata oraz dociekliwym w swoich poszukiwaniach. Powinno się zatem stwarzać wiele okazji do usprawniania się dziecka, natomiast nie doprowadzać do sytuacji tłumienia jego dobrych chęci. Takie podejście ukształtuje u niego poczucie inicjatywy. Warto podążać w kierunku aktywności i na jej podstawie pomagać, wzmacniać i wspierać działania dziecka. Wszelkie zadania, które odwołują się do motywacji i potrzeb dziecka, powodują, że ma ono szansę na dokonywanie wyboru. W ich toku ma ono okazję: do doświadczania różnych rodzajów i form działania, do zmierzenia się ze sobą oraz do poznania przy tym siebie i swoich możliwości. Dziecko dostrzega wówczas zależności, które potrzebne są człowiekowi do funkcjonowania w otaczającym środowisku. Pozwala to na stopniowe zdobywanie umiejętności w samodzielnym wykonywania wielu zadań. Okres przedszkolny jest wiec najbardziej optymalnym by procesy motywowania mogły zaistnieć. Samodzielność w życiu dziecka jest niezwykle istotna w podejmowaniu codziennych wyzwań i działań. Wynika z potrzeby bycia niezależnym, gromadzenia licznych doświadczeń,  pokonywania przeszkód oraz sprawdzania swoich możliwości. Łączy się także z gotowością do ponoszenia konsekwencji własnych wyborów. Osiągnięcie sukcesu w tym zakresie wiąże się z rozwojem wielu innych sfer osobowości. Rozwijamy samodzielność, aktywność życiową według zasady: ,, tyle samodzielności ile tylko możliwe, tyle motywacji ile potrzeba, tyle pomocy, ile konieczne i tyle ochrony ile niezbędne” Podstawowa samodzielność jest warunkiem prawidłowych relacji społecznych dziecka. Ma ona znaczenie wówczas, gdy te umiejętności są istotne dla kształtowania poczucia własnej wartości. Dziecko rozwija w sobie niezależność, która jest potrzebna w kontakcie z otoczeniem. Samodzielność zatem nie jest wyłącznie samoobsługą. Mówiąc o niej mamy na myśli wszelkie działania podejmowane przez dziecko. Samodzielność pomaga ona w kontaktach z innymi. Zarówno rodzicom jak i nauczycielom umiejętność tę dziecko okazuje w sposób werbalny oraz niewerbalny. Dlatego ważne jest by bacznie obserwować wszelkie zachowania oraz uważnie słuchać najmłodszych, bo to droga do ich wszechstronnego rozwoju. Dzieci w ten sposób dają wyraz temu, iż chcą podjąć próby pokonania przeszkód, a co za tym idzie stawiają przed sobą kolejne cele.

Rady dla rodziców „Jak rozwijać samodzielność dziecka?”

  • Stwórz takie warunki, które będą pozwalały dziecku osiągnąć niezależność od ciebie i innych dorosłych. Dążenie do samodzielności jest jedną z ważniejszych potrzeb rozwojowych człowieka, a jej nauka zaczyna się we wczesnym dzieciństwie, kiedy dziecko podejmuje różne próby, zdobywając doświadczenia i opanowując nowe umiejętności.
  • Nie wyręczaj dziecka, pozwalaj mu na odkrywanie własnych możliwości i ograniczeń, aby dobrze rozumiało samego siebie i otaczający je świat. Nie mów, że jest za malutkie więc: nauczy się później; to jest dla niego za trudne; jak ja to zrobię to będzie lepiej i szybciej…
  • Włączaj dziecko w codzienne czynności domowe, np. przygotuj z nim posiłki, zachęcaj do pomocy w utrzymaniu porządku, włączaj w proces ustalania sposobu spędzania wolnego czasu przez członków rodziny. Ustal z dzieckiem jego obowiązki domowe o stopniu trudności dostosowanym do jego możliwości.
  • Daj swobodę, pozwalaj popełniać błędy, ufaj w jego możliwości. Zachęcaj dziecko do podejmowania decyzji i rozwiązywania problemów (adekwatnych do jego możliwości rozwojowych) zarówno w zabawie, np. W co się bawić? Czym się bawić? Z kim się bawić?, jak i w codziennych życiowych czynnościach, np. Które spodnie założyć? Co zjeść: kanapkę czy jogurt? Jak spędzić czas: budować z klocków czy poczytać książkę?
  • Okaż szacunek dla dziecięcych zmagań i trudu jaki wkłada np. w samodzielne ubieranie się, utrzymanie porządku wśród zabawek, czy jedzenie. Dyskretnie obserwuj, jak sobie radzi z tymi czynnościami, pomagaj tylko wtedy, gdy zachodzi taka potrzeba (w przypadku nieudanych prób).
  • Obserwuj i nazywaj to co udało się dziecku zrobić samodzielnie. Doceniaj każdy wysiłek jaki podejmuje, zwracaj uwagę, jakie ma to znaczenie i dla niego i dla ciebie (Jestem dumna, że potrafisz… Cieszę się, że ci się udało… Wierzę, że poradzisz sobie z tym też jutro w przedszkolu.)
  • Nie zadawaj zbyt wielu pytań, nie spiesz się z dawaniem odpowiedzi i gotowym rozwiązaniem kiedy dziecko rozwiązuje jakiś problem. Zapytaj je co o tym myśli, zachęć do korzystania z cudzych doświadczeń np. twoich, starszego rodzeństwa, kolegów z przedszkola (np. Pamiętasz, jak tata łączył te klocki? Jak myślisz, czy można do tego wykorzystać sposób, który pokazywał ci Maciek?)
  • Wspieraj dziecko w sytuacji porażek i ucz aktywnego ich pokonywania. Informuj, że jesteś dumny z jego pracy i wysiłku, a w sytuacjach niepowodzeń namawiaj do kolejnych prób. Doceniaj inicjatywę, a nie efekty działań (Widzę, że wiele trudu włożyłeś w zawiązanie sznurowadeł na kokardkę. Cieszę się, że udało ci się zrobić pierwszy węzełek. Nad kokardką trzeba jeszcze popracować)
  • Daj dziecku czas, okazuj cierpliwość, nie irytuj się, gdy zmaga się z jakąś czynnością. Osiąganiu czynności może towarzyszyć również nieporządek (np. podczas jedzenia), ale to nie oznacza, że trzeba dziecko wyręczyć i pozbawić satysfakcji, że poradziło sobie samo.

Dziecko usamodzielniając się zdobywa cenną umiejętność niezależnego myślenia i buduje wysokie poczucie własnej wartości. Nadmierne uzależnienie od dorosłych utrudnia mu adaptację do nowych warunków, zaburza funkcjonowanie w środowisku rówieśników, hamuje odwagę, zaradność życiową, dociekliwość i ciekawość poznawczą.

Drogi rodzicu, niech praca nad samodzielnością twojego dziecka pojmowana będzie przez ciebie jako wyraz rodzicielskiej mądrości. Daj dziecku prawo do błędów, walcz z poczuciem, że zrobisz coś lepiej i szybciej. Skuteczność w działaniu jest dla każdego dziecka o wiele ważniejsza niż chwilowy bałagan w mieszkaniu.

Bibliografia:

D. Waloszek, „Rola zadań w wychowaniu dzieci w wieku przedszkolnym”, Zielona Góra 2003.
J. Friedl, „Moje dziecko idzie do przedszkola”, Kielce 2001.
K. Kuszak, „Formy samodzielności dzieci”, Wychowanie w przedszkolu 2006, nr 4.
A. Mikler-Chwastek, „Jak rozwijać samodzielność dziecka?, Wychowanie w przedszkolu 2012, nr 9.